ASİT, ASİTLER, ASİTLERİN ÖZELLİKLERİ, ASİT ÇEŞİTLERİ (FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ KONU ANLATIM)

Arrhenius :Suda çözündüklerinde (sulu çözeltilerine) hidrojen iyonu (H+) verebilen bileşiklere (maddelere) asit denir.

Lowry – Bronsted :Suda çözündüklerinde (sulu çözeltilerine) proton verebilen bileşiklere (maddelere) asit denir.

Lewis :Kimyasal bağ yaparken (kovalent bağ oluştururken) elektron alabilen bileşiklere (maddelere) asit denir.

a) Asit Çeşitleri :

HCl → Hidro Klorik Asit → Tuz Ruhu

HBr → Hidro Bromik Asit

HF → Hidro Florik Asit

HNO3 → Nitrik Asit → Kezzap

H2SO4 → Sülfürik Asit

Kuvvetli Asitler

H2CO3 → Karbonik Asit → Meşrubat

H3PO4 → Fosforik Asit

HBO3 → Borik Asit

HI → Hidro İyodik Asit

HClO4 → Perklorik Asit (Hidrojen Klorat)

HCN → Hidrojen Siyanür

Zayıf Asitler

CH3COOH → Asetik Asit → Sirke Asiti

HCOOH → Formik Asit → Isırgan Otu, Karınca

C2H3OH(COOH)2 → Malik Asit → Meyve (Elma, Portakal)

C3H4OH(COOH)3 → Sitrik Asit → Limon

C17H33COOH → Oleik Asit → Zeytinyağı

CH3(CH2)2COOH → Bütirik Asit → Tereyağı

C13H27COOH → Miristik Asit → Yağ

Organik (Karboksilli)

C15H31COOH → Palmitik Asit → Yağ

C17H31COOH → Linoleik Asit → Yağ

C17H29COOH → Linoleik Asit → Yağ

C2H3OHCOOH → Laktik Asit → Süt, Yoğurt

C2H2(OH)2(COOH)2 → Tartarik Asit → Üzüm

CH2OHCOOH → Folik Asit → Çilek

b) Asitlerin İyonlaşması ve İyonlaşma Tepkimeleri :

Asitlerin iyonlaşması demek, kendini oluşturan (+) ve (–) yüklü iyonlarına ayrışması demektir.

Asitlerin sulu çözeltileri oluşturulduğunda yani asitler suda çözündüklerinde (+) yüklü hidrojen iyonu (H+) ile (–) yüklü başka bir iyon oluştururlar.

Asitler, saf haldeyken elektrik akımını iletemeyip sadece suda çözündüklerinde elektrik akımını iletebilirler. (Asitlerin elektrik akımını iletebilmesi için iyonlaşması gerekir. Çünkü çözeltilerde elektrik akımının iletilmesini (+) ve (–) yüklü iyonlar sağlar.)

• HCl (suda)(aq) → H+ + Cl –

HCl + H2O → (H3O)+ + Cl–

• HBr (suda)(aq) → H+ + Br –

HBr + H2O → (H3O)+ + Br –

• HF (suda)(aq) → H+ + F –

HF + H2O → (H3O)+ + F –

• HNO3 (suda)(aq) → H+ + (NO3)–

HNO3 + H2O → (H3O)+ + (NO3)–

• H2SO4 (suda)(aq) → 2H+ + (SO4)–2

H2SO4 + 2H2O → 2(H3O)+ + (SO4)–2

• H2CO3 (suda)(aq) → 2H+ + (CO3)–2

H2CO3 + 2H2O → 2(H3O)+ + (CO3)–2

• H3PO4 (suda)(aq) → 3H+ + (PO4)–3

H3PO4 + 3H2O → 3(H3O)+ + (PO4)–3

• CH3COOH (suda)(aq) → H+ + (CH3COO)–

CH3COOH + H2O → (H3O)+ + (CH3COO)–

• HCOOH (suda)(aq) → H+ + (HCOO)–

HCOOH + H2O → (H3O)+ + (HCOO)–

c) Asitlerin Özellikleri :

1- Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

2- Sulu çözeltilerinin tatları ekşidir (limon, sirke gibi).

3- Turnusol kağıdının rengini maviden kırmızıya dönüştürürler.

4- Hepsinin yapısında hidrojen (H) vardır ve sulu çözeltilerine (bilgi yelpazesi.net) (suda çözündüklerinde) hidrojen iyonu (H+) verirler.

5- Plastik ve camlara etki edemezler.

6- Saf haldeyken elektrik akımını iletmezler.

7- Yakıcı özelliktedirler.

8- Asitlere fenol ftalein çözeltisi (indikatörü) damlatılınca renk değiştirmezler.

9- Bazlarla birleşerek nötrleşirler ve tuz ile su oluşturup ısı açığa çıkarırlar. Nötrleşme tepkimeleri ekzotermiktir.

• Asit + Baz Nötrleşme Tuz + Su + Isı

• HCl + NaOH Nötrleşme NaCl + H2O + Isı

Asit Baz Tuz Su

10- Metallerle tepkimeye girerek metal tuzu oluştururlar ve H2 (hidrojen) gazı açığa çıkarırlar. (Al, Mg, Zn, Fe, Na gibi metaller).

• Asit + Metal → Metal Tuzu + Hidrojen Gazı

• 2HCl + Mg → MgCl2 + H2

• H2SO4 + Zn → ZnSO4 + H2

• 3HCl + Al → AlCl3 + 3/2 H2

11- Karbonat grubu içeren bileşiklere etki ederek metal tuzu, CO2 (karbondioksit gazı), ve H2O (su) oluştururlar.

• Karbonatlı Bileşik+Asit → Metal Tuzu + Karbondioksit Gazı + Su

• Mg(CO3) + 2HCl → MgCl2 + CO2 + H2O

• Mg(CO3) + H2SO4 → MgSO4+ CO2 + H2O

• Na2CO3 + 2HCl → 2NaCl + CO2 + H2O

Çok güçlü asitler genel olarak “süper asitler” olarak adlandiriliyor. Süper asitler genelde içinde bulunduklari kabi yada cami eritecek kadar güçlü olurlar. Yakin bir zamana kadar bir süper asit olan “florosülfürik asit”, elde edilmis en güçlü asit idi. Florosülfürik asit neredeyse tüm süper asitler gibi, içinde bulunan kabi dahi eritecek kadar etkiliydi. Ancak tahtini yeni bulunan bir baska süper aside birakti.

Ancak dünyanin (simdilik) en güçlü asidi (bir süper asit olmasina ragmen) zannedildigi gibi en parçalayici yada en zararli asit özelligine sahip degil. Çok yakin bir zaman önce Amerika’daki Kaliforniya Riverside Üniversitesi’ndeki bilim adamlari, dünyanin en güçlü asidini sentezlediklerini açikladilar. Bu asidin adi karboran asit “carborane acid” olarak belirlenmis. Kaliforniya Riverside Üniversitesi’nden Christopher Reed ve çalisma arkadaslarinin açiklamalarina göre, konsantre sülfürik asit den en az bir milyon kat! daha güçlü olan bu asit diger süper asitlerden farkli olarak sisede muhafaza edilebiliyor. H(CHB11Cl11) kimyasal formülüne sahip bu yeni “en güçlü“ asidin tabiri caiz ise bu kadar yumusak olmasinin altinda yatan sebep ise kimyasal açidan dikkate deger bir kararliliga sahip olmasi. Diger bütün asitler gibi karboran asit de diger maddelerle tepkimeye girerek pozitif hidrojen iyonunu (proton) verir. Geriye kalan negatif yüklü kisim o kadar kararlidir ki, daha fazla tepkimeye girmez. Bu kararliligin nedeni de proton verildikten sonra geriye kalan 11 bor ve bir karbonun ikozahedral yapi denilen bir kümelenme olusturmalaridir. Yazinin basinda belirttigim gibi diger süper asitler içinde bulunduklari cami eritirler.

Bunun sebebi de ikincil tepkimelerdir. Örnegin hidroflorik asit cama konuldugu zaman, hidrojen iyonu oksijenle tepkimeye girerken, geriye kalan negatif florür iyonu da camin yapisinda bulunan silikonla tepkimeye girerek cami eritir.
Bu kadar güçlü bir asidin böyle yumusak bir özelliginin olmasi birçok avantaj saglayacaktir. Bazi organik maddelerin asidifikasyonu ile yeni bir takim vitaminler ve çesitli organik maddeler sentezlenebilir. Daha baska nerelerde kullanilabilir bilemiyorum ama bu asidin ilaç sanayisinde (sindirimi kolaylastirici etkisi sebebiyle) petrol rafinerilerinde (daha kaliteli benzin üretiminde) kullanilacagi kesin.